Bilindiği gibi 2014 yılının Ekim ayının gündemi en çok meşgul eden konularından birisini Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) oluşturmuştur. Tartışmalar daha çok belirli görüşe sahip üyelerin HSYK’da çoğunluk oluşturduğu, bu yapılanmanın bertaraf edilmediği taktirde yargı bağımsızlığı ve insan hakları açısından telafisi güç sonuçlar doğuracağı, HSYK’nın üye kompozisyonunun belirlenmesinde ve anılan kurulun denetimi konusunda yeni bir reforma ihtiyaç duyulduğu yönündedir.
Ne var ki belirli görüşe sahip ve kamuoyunu yönlendirmekte eskisinden daha az olmakla birlikte belirli ölçülerde başarılı olan bir kesim, tartışmayı aslında konuyla doğrudan ilgisi olmayan kuvvetler ayrılığı bağlamında tartışmayı tercih etmiştir. Bu yazıda anılan konunun kuvvetler ayrılığı ilkesiyle ilgisi olup olmadığı ve anılan kesimlerin niçin konunun bu teori bağlamında tartışılmasını istedikleri üzerinde durulmaya çalışılacaktır.
Asılında, HSYK’nın görevleri sona eren 10 asıl, 6 yedek üyeliği için 12 Ekim 2014 Pazar günü yapılan seçimlerden sonra tartışmaların şiddetinin belirli ölçülerde azaldığı gözlenmektedir. Bunun nedeni de bu seçimlerden sonra oluşan üye yapısı ile tehlikenin (!) azaldığı, daha sonra Cumhurbaşkanı tarafından yapılan 4 üyelik için yapılan atama işlemleriyle de bu tehlikenin bertaraf edildiği düşüncesidir. Ancak kanaatimce şu anda geçerli olan HSYK üyelerinin belirlenmesi usulü ve HSYK’nın denetimsiz oluşu devam ettiği sürece anılan tehlike her dönemde mevcut olmaya devam edecektir.
Konuya başlamadan önce HSYK konusunda kısa bir bilgilendirme yapılması yerinde olacaktır.
HSYK, 1982 Anayasası’nın 159. maddesinde düzenlenmiştir. Anılan madde 7.5.2010 tarih ve 5982 sayılı Kanun md. 22 ile ilk haline göre esaslı değişikliklere uğramıştır. Konuyla doğrudan ilgisi olmaması nedeniyle bu değişiklikler ayrıntılı olarak anlatılmayacaktır. Anayasa md. 159’a göre, HSYK, mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kurulan ve görev yapması gereken bir kuruldur. Kurul 22 asıl ve 12 yedek üyeden oluşmakta, ayrıca 3 üç daire halinde çalışmaktadır Kurulun Başkanı Adalet Bakanı olup Adalet Bakanlığı Müsteşarı Kurulun doğal üyesidir. Kurulun, dört asıl üyesi, belirli nitelikleri haiz; yükseköğretim kurumlarının hukuk dallarında görev yapan öğretim üyeleri ile avukatlar arasından Cumhurbaşkanınca, üç asıl ve üç yedek üyesi Yargıtay üyeleri arasından Yargıtay Genel Kurulunca, iki asıl ve iki yedek üyesi Danıştay üyeleri arasından Danıştay Genel Kurulunca, bir asıl ve bir yedek üyesi Türkiye Adalet Akademisi Genel Kurulunca kendi üyeleri arasından, yedi asıl ve dört yedek üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş adlî yargı hâkim ve savcıları arasından adlî yargı hâkim ve savcılarınca, üç asıl ve iki yedek üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş idarî yargı hâkim ve savcıları arasından idarî yargı hâkim ve savcılarınca seçilmektedir. Üyelerin görev süreleri 4 yıl olarak belirlenmiştir. Cumhurbaşkanı tarafından seçilen üyelerin dışındaki diğer üyeliklerin boşalması halinde, asıl üyenin yedeği tarafından kalan sürenin tamamlanması esası getirilmiştir.
HSYK’nın yönetimi ve temsili aynı zamanda Kurul Başkanı olan Adalet Bakanına aittir. Ne var ki, Kurul Başkanının dairelerin çalışmalarına katılamayacağı esası getirilmiştir.
HSYK, adlî ve idarî yargı hâkim ve savcılarını
- mesleğe kabul etme,
- atama
- nakletme,
- geçici yetki verme,
- yükseltme ve birinci sınıfa ayırma,
- kadro dağıtma,
- meslekte kalmaları uygun görülmeyenler hakkında karar verme,
- disiplin cezası verme,
- görevden uzaklaştırma işlemlerini yapmakla görevlendirilmiştir.
Ayrıca Adalet Bakanlığının, bir mahkemenin kaldırılması veya yargı çevresinin değiştirilmesi konusundaki tekliflerini de karara bağlamaktadır. Yine Hâkim ve savcıların görevlerini;
- kanun, tüzük, yönetmeliklere ve genelgelere (hâkimler için idarî nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapıp yapmadıklarını denetleme;
- görevlerinden dolayı veya görevleri sırasında suç işleyip işlemediklerini,
- hal ve eylemlerinin sıfat ve görevleri icaplarına uyup uymadığını araştırma ve gerektiğinde haklarında inceleme ve soruşturma işlemleri yapma yetkisi de HSYK’ya aittir.
Bu inceleme ve araştırma ilgili dairenin teklifi ve Kurul Başkanı olan Adalet Bakanının oluru ile Kurul müfettişlerine yaptırılmaktadır.
Kurulun sadece meslekten çıkarma cezasına ilişkin kararları yargı denetimine (Danıştay) tabi tutulmuş; bunun dışındaki kararlar için herhangi bir yargı merciine başvurulamayacağı esası getirilmiştir.
HSYK hakkında yapılan kısa bir bilgilendirmeden de anlaşılacağı gibi, kurul yargı kuvveti açısından çok kritik bir öneme sahiptir. Konunun kuvvetler ayrılığı ilkesi ile ilişkisinin olup olmadığının belirlenmesi bakımından, anılan ilke hakkında da kısa bir bilgilendirme yapılması gerekmektedir. Konuya sonraki yazı ile devam edilecektir…
Not: 21 Ocak 2017 tarih ve 6771 sayılı Kanun ile Anayasanın 159. Maddesi değiştirilmiştir. Böylelikle HSYK’nın yapısında önemli ölçüde farklılaşma olduğu gibi, adı da Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK) olarak değişmiştir. Değişiklik de 21/1/2017 tarihli ve 6771 sayılı Kanun ile yapılan Anayasa değişikliklerinin 16/4/2017 tarihinde Halkoyuna sunularak kabul edilmiş olmasına ilişkin 27/4/2017 tarihli ve 663 sayılı Yüksek Seçim Kurulu Kararının 28/4/2017 tarihli ve 30050 Mükerrer sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmasıyla yürürlüğe girmiştir.
Değişiklikten sonrak md. 159 metni şöyledir.
III. Hakimler ve Savcılar Kurulu
Madde 159 – Hâkimler ve Savcılar Kurulu, mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kurulur ve görev yapar.
Hâkimler ve Savcılar Kurulu onüç üyeden oluşur; iki daire halinde çalışır.
Kurulun Başkanı Adalet Bakanıdır. Adalet Bakanlığı Müsteşarı Kurulun tabiî üyesidir. Kurulun, üç üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş adlî yargı hâkim ve savcıları arasından, bir üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş idarî yargı hâkim ve savcıları arasından Cumhurbaşkanınca; üç üyesi Yargıtay üyeleri, bir üyesi Danıştay üyeleri, üç üyesi nitelikleri kanunda belirtilen yükseköğretim kurumlarının hukuk dallarında görev yapan öğretim üyeleri ile avukatlar arasından Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından seçilir. Öğretim üyeleri ile avukatlar arasından seçilen üyelerden, en az birinin öğretim üyesi ve en az birinin de avukat olması zorunludur. Kurulun Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından seçilecek üyeliklerine ilişkin başvurular, Meclis Başkanlığına yapılır. Başkanlık, başvuruları Anayasa ve Adalet Komisyonları Üyelerinden Kurulu Karma Komisyona gönderir. Komisyon her bir üyelik için üç adayı, üye tamsayısının üçte iki çoğunluğuyla belirler. Birinci oylamada aday belirleme işleminin sonuçlandırılamaması halinde ikinci oylamada üye tamsayısının beşte üç çoğunluğu aranır. Bu oylamada da aday belirlenemediği takdirde, her bir üyelik için en çok oyu alan iki aday arasında ad çekme usulü ile aday belirleme işlemi tamamlanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Komisyon tarafından belirlenen adaylar arasından, her bir üye için ayrı ayrı gizli oyla seçim yapar. Birinci oylamada üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu; bu oylamada seçimin sonuçlandırılamaması halinde, ikinci oylamada üye tamsayısının beşte üç çoğunluğu aranır. İkinci oylamada da üye seçilemediği takdirde en çok oyu alan iki aday arasında ad çekme usulü ile üye seçimi tamamlanır.
Üyeler dört yıl için seçilir. Süresi biten üyeler bir kez daha seçilebilir.
Kurul üyeliği seçimi, üyelerin görev süresinin dolmasından önceki otuz gün içinde yapılır. Seçilen üyelerin görev süreleri dolmadan Kurul üyeliğinin boşalması durumunda, boşalmayı takip eden otuz gün içinde, yeni üyelerin seçimi yapılır.
Kurulun, Adalet Bakanı ile Adalet Bakanlığı Müsteşarı dışındaki üyeleri, görevlerinin devamı süresince; kanunda belirlenenler dışında başka bir görev alamazlar veya Kurul tarafından başka bir göreve atanamaz ve seçilemezler.
Kurulun yönetimi ve temsili Kurul Başkanına aittir. Kurul Başkanı dairelerin çalışmalarına katılamaz. Kurul, kendi üyeleri arasından daire başkanlarını ve daire başkanlarından birini de başkanvekili olarak seçer. Başkan, yetkilerinden bir kısmını başkanvekiline devredebilir.
Kurul, adlî ve idarî yargı hâkim ve savcılarını mesleğe kabul etme, atama ve nakletme, geçici yetki verme, yükselme ve birinci sınıfa ayırma, kadro dağıtma, meslekte kalmaları uygun görülmeyenler hakkında karar verme, disiplin cezası verme, görevden uzaklaştırma işlemlerini yapar; Adalet Bakanlığının, bir mahkemenin kaldırılması veya yargı çevresinin değiştirilmesi konusundaki tekliflerini karara bağlar; ayrıca, Anayasa ve kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirir.
Hâkim ve savcıların görevlerini; kanun ve diğer mevzuata (hâkimler için idarî nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapıp yapmadıklarını denetleme; görevlerinden dolayı veya görevleri sırasında suç işleyip işlemediklerini, hal ve eylemlerinin sıfat ve görevleri icaplarına uyup uymadığını araştırma ve gerektiğinde haklarında inceleme ve soruşturma işlemleri, ilgili dairenin teklifi ve Hâkimler ve Savcılar Kurulu Başkanının oluru ile Kurul müfettişlerine yaptırılır. Soruşturma ve inceleme işlemleri, hakkında soruşturma ve inceleme yapılacak olandan daha kıdemli hâkim veya savcı eliyle de yaptırılabilir.
Kurulun meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulamaz.
Kurula bağlı Genel Sekreterlik kurulur. Genel Sekreter, birinci sınıf hâkim ve savcılardan Kurulun teklif ettiği üç aday arasından Kurul Başkanı tarafından atanır. Kurul müfettişleri ile Kurulda geçici veya sürekli olarak çalıştırılacak hâkim ve savcıları, muvafakatlerini alarak atama yetkisi Kurula aittir.
Adalet Bakanlığının merkez, bağlı ve ilgili kuruluşlarında geçici veya sürekli olarak çalıştırılacak hâkim ve savcılar ile adalet müfettişlerini ve hâkim ve savcı mesleğinden olan iç denetçileri, muvafakatlerini alarak atama yetkisi Adalet Bakanına aittir.
Kurul üyelerinin seçimi, dairelerin oluşumu ve işbölümü, Kurulun ve dairelerin görevleri, toplantı ve karar yeter sayıları, çalışma usul ve esasları, dairelerin karar ve işlemlerine karşı yapılacak itirazlar ve bunların incelenmesi usulü ile Genel Sekreterliğin kuruluş ve görevleri kanunla düzenlenir.