Bilindiği gibi, TBMM Başkanlık Divanının oluştuğu tarih olan 9 Temmuz 2015’ten itibaren yapılan koalisyon görüşmeleri başarısızlıkla sonuçlanmış ve anılan tarihten 45 gün geçmiş olmasına rağmen 23 Ağustos 2015 tarihi itibariyle herhangi bir hükûmet (tek başına, koalisyon, azınlık) kurulamamıştır. Bunun üzerin Cumhurbaşkanı anayasadan kaynaklanan yetkisini kullanarak 24 Ağustos 2015 tarihli ve 29455 Mükerrer sayılı Resmî Gazete’de yayınlanan 24 Ağustos 2015 tarihli kararıyla TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar vermiştir. Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar verme yetkisi ile ilgili olarak daha önce iki farklı yazılmıştı.

Bu yazımda seçim hükûmeti ya da Geçici Bakanlar Kurulu hakkında bilgi vermeye çalışacağım. Anayasa’da “Geçici Bakanlar Kurulu” ifadesi kullanılmış olmakla birlikte kamuoyunda “Seçim Hükûmeti” ifadesi benimsenmiş olduğundan yazıda bu ifade tercih edilecektir.

28 Ağustos 2015 Tarihli ve 29459 Sayılı Resmî Gazete’nin 4. Mükerrer Sayısında birisi Başbakanlıktan Cumhurbaşkanlığına, diğeri de Cumhurbaşkanlığından Başbakanlığa hitaben yazılmış iki yazı yayınlanmıştır.

Yazılardan ilki şöyledir:

GEÇİCİ BAKANLAR KURULUNUN
ATANMASINA DAİR İŞLEM

T.C.

BAŞBAKANLIK

69471265-300-01/9451                                                                28 Ağustos 2015

CUMHURBAŞKANLIĞI YÜCE KATINA

İLGİ:    a) 24/08/2015 tarihli ve 68244839-120.02-1-503 sayılı yazınız.

150. b) 25/08/2015 tarihli ve 68244839-150.01-4-508 sayılı yazınız.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 116 ncı maddesi uyarınca seçimlerin yenilenmesine dair ilgi (a) kararınızdan sonra, ilgi (b) yazınız ile geçici Bakanlar Kurulunu kurmak üzere Başbakan olarak atanmış bulunmaktayım.

Anayasanın 114 üncü maddesi uyarınca; Adalet, İçişleri ve Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanları bağımsızlardan olmak üzere, geçici Bakanlar Kuruluna siyasi parti gruplarından oranlarına göre alınacak üye sayıları, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı tarafından tespit edilerek şahsıma bildirilmiştir.

Bu çerçevede, geçici Bakanlar Kurulu üyeliği için partililere Bakanlık teklif edilmiş; bu teklifi kabul eden partililerden ve teklif edilen Bakanlığı kabul etmeyen partililer yerine bağımsızlardan olmak üzere geçici Bakanlar Kuruluna alınacak üyeler belirlenmiştir.

Bu suretle hazırlanan, ekli geçici Bakanlar Kurulu listesinde yer alan kişilerin karşılarında belirtilen Bakanlıklara atanmalarını,

Başbakan Yardımcısı unvanıyla görev yapmak üzere dört Bakan görevlendirilmesini,

Anayasanın 109 ve 114 üncü maddeleri ile 3046 sayılı Kanunun değişik 4 üncü maddesi gereğince takdir ve tensiplerinize saygılarımla arz ederim.

Ahmet DAVUTOĞLU

Başbakan

GEÇİCİ BAKANLAR KURULU LİSTESİ

 T.C.

CUMHURBAŞKANĞI

68244839-150.01-5-517                                                               28 Ağustos 2015

BAŞBAKANLIĞA

İLGİ:    a) 25/08/2015 tarihli ve 68244839-150.01-4-508 sayılı yazımız.

1. b) 28/08/2015 tarihli ve 69471265-300-01/9451 sayılı yazınız.

Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin yenilenmesine dair kararımız üzerine, ilgi (a) yazımız ile geçici Bakanlar Kurulunu kurmak üzere Konya Milletvekili ve Adalet ve Kalkınma Partisi Genel Başkanı Sayın Ahmet DAVUTOĞLU’nun Başbakan olarak atanması uygun görülmüştü.

İlgi (b) yazınızla teklif edilen ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 114 üncü maddesine uygun olarak oluşturulduğu anlaşılan geçici Bakanlar Kurulunda yer alan Bakanlıklara, Anayasanın 109 ve 114 üncü maddeleri gereğince ekli listede gösterilen kişiler atanmıştır.

27/9/1984 tarihli ve 3046 sayılı Kanunun 4 üncü maddesi gereğince Başbakan Yardımcısı unvanıyla görev yapmak üzere dört Bakan görevlendirilmesi onaylanmıştır.

Bilgilerini rica eder, Bakanlar Kuruluna başarılar dilerim.

Recep Tayyip ERDOĞAN

Cumhurbaşkanı

GEÇİCİ BAKANLAR KURULU LİSTESİ

Seçim hükûmeti diğer hükûmet türlerine göre (tek partinin kurduğu, birden fazla partinin bir araya gelerek kurduğu ya da koalisyon, milletvekili sayısı 276’nın altında olan ve fakat diğer parti ya da partilerin desteğini alarak kurulan azınlık hükûmeti) farklı olup, anayasanın “Seçimlerde Geçici Bakanlar Kurulu” kenar başlığını taşıyan 114. maddesinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Anılan madde, “Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimlerinden önce, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma bakanları çekilir. Seçimin başlangıç tarihinden üç gün önce; seçim dönemi bitmeden seçimin yenilenmesine karar verilmesi halinde ise, bu karardan başlayarak beş gün içinde, bu bakanlıklara Türkiye Büyük Millet Meclisi içinden veya dışarıdan bağımsızlar Başbakanca atanır.

116 ncı madde gereğince seçimlerin yenilenmesine karar verildiğinde Bakanlar Kurulu çekilir ve Cumhurbaşkanı geçici Bakanlar Kurulunu kurmak üzere bir Başbakan atar.

Geçici Bakanlar Kuruluna, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma bakanları Türkiye Büyük Millet Meclisindeki veya Meclis dışındaki bağımsızlardan olmak üzere, siyasî parti gruplarından, oranlarına göre üye alınır.

Siyasî parti gruplarından alınacak üye sayısını Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı tespit ederek Başbakana bildirir. Teklif edilen bakanlığı kabul etmeyen veya sonradan çekilen partililer yerine, Türkiye Büyük Millet Meclisi içinden veya dışarıdan bağımsızlar atanır.

Geçici Bakanlar Kurulu, yenilenme kararının Resmî Gazetede ilânından itibaren beş gün içinde kurulur.

Geçici Bakanlar Kurulu için güvenoyuna başvurulmaz.

Geçici Bakanlar Kurulu seçim süresince ve yeni Meclis toplanıncaya kadar vazife görür.” düzenlemesini içermektedir.

Görüldüğü üzere seçim hükûmeti dışındaki diğer hükûmet türlerinde hükûmetin kurulması, büyük ölçüde teamüller, kişilerin, kurumların ve partilerin aralarındaki müzakere ve anlaşmaya bağlı olarak gerçekleşirken, seçim hükûmetinde hükûmetin kurulması ayrıntılı sayılabilecek şekilde anayasada düzenlenmiştir.

Buna göre Cumhurbaşkanı seçimlerin yenilenmesine karar verdiğinde, hemen TBMM üyelerinden birisini seçim hükûmetini kurmakla görevlendirir. Bu kişi öncelikle hangi siyasi parti grubunun hükûmette kaç bakanla temsil edilmesi gerektiğini TBMM Başkanlığından sorar. TBMM Başkanlığından gelen cevaba göre hükûmeti kurmakla görevlendirilmiş milletvekili, bakanlıkları siyasi parti gruplarına paylaştırır. Bu arada TBMM’de temsil edilen bütün siyasi partilerin seçim hükûmetine üye verme hakları bulunmamaktadır. Bunu anayasanın “Geçici Bakanlar Kuruluna, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma bakanları Türkiye Büyük Millet Meclisindeki veya Meclis dışındaki bağımsızlardan olmak üzere, siyasî parti gruplarından, oranlarına göre üye alınır.” ifadesinden anlamaktayız. Anayasa açıkça siyasi parti gruplarından bahsetmektedir. O halde en az 20 milletvekiline sahip partiler TBMM’de grup kurabildiklerinden sadece bu nitelikteki partiler seçim hükûmetinde temsil edileceklerdir.

Nitekim seçim hükûmetini kurmakla görevlendirilen Prof. Dr. Ahmet Davutoğlu, siyasi partilerin seçim hükûmetinde kaç üyeyle temsil edilmeleri gerektiğini tespit için TBMM Başkanlığına yazı ile başvurmuştur. TBMM Başkanlığı’ndan 25 Ağustos 2015 tarihinde gelen cevapta, seçim hükûmetinde AK Parti’nin 11, CHP’nin 5, MHP ve HDP’nin 3’er üyeyle temsil edilecekleri belirtilmiştir. Diğer taraftan anayasa gereği, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma bakanları TBMM’nin içindeki bağımsız milletvekillerinden ya da TBMM dışındaki (milletvekili olmayan) herhangi bir siyasi partiye üye olmayan bağımsızlardan oluşması gerekmektedir. Bağımsız bakanların TBMM içinden ya da dışardan olması hususunda takdir hakkı hükûmeti kurmakla görevlendirilen milletvekili ve Cumhurbaşkanındadır. Nitekim yukarıdaki listeden de anlaşılacağı üzere Adalet, İçişleri ve Ulaştırma bakanları TBMM dışındaki partisiz ve bağımsız kişilerden belirlenmiştir.

Diğer taraftan siyasi parti gruplarının seçim hükûmetinde kendilerini temsil edecek üyelerin belirlenmesi konusunda herhangi bir görev ve yetkisi bulunmamaktadır. Yukarıda verilen anayasanın 114. Maddesinden de anlaşılacağı üzere bu görev seçim hükûmetini kurmakla görevlendirilmiş TBMM üyesine aittir. Dolayısıyla TBMM Başkanlığından siyasi parti gruplarının kaç üyeyle temsil edilmeleri gerektiğini öğrenen TBMM üyesi, seçim hükûmetinde bulunmasını istediği partili ve bağımsızlara haber göndererek, seçim hükûmetinde yer almayı isteyip istemediklerini sorar ve gelen cevaba göre bakanlar kurulu listesini hazırlar.

Nitekim seçim hükûmetini kurmakla görevlendirilen Konya Milletvekili Prof. Dr. Ahmet Davutoğlu, anlatıldığı usulü yerine getirmiş ve ilgili kişilere yazılı olarak seçim hükûmetinde yer almak isteyip istemediklerini sormuştur. Bunlardan bazıları teklifi yazılı olarak reddederken kimisi de cevap vermemiş olabilir. Esasında siyasi parti gruplarının TBMM’deki güçleri oranından seçim hükûmetinde temsil edilmeleri anayasanın amir hükmüdür. Ne var ki, siyasi parti grup üyelerinden hangilerinin seçim hükûmetinde yer alacağının belirlenmesi seçim hükûmetini kurmakla görevlendirilen kişiye ait bir görev ve yetki olması (siyasi parti gruplarının bu konuda yetkisi olmadığı yukarıda belirtilmişti) ve bakanlık teklif edilen kişilerin bu teklifi açıkça ya da örtülü olarak reddetmesi (yazılı olarak reddetme ya da belirlenen süre içerisinde hiç cevap vermeme) durumunda yapılacak iş, bu kişilerin yerlerine bağımsızların ikame edilmesidir.

Nitekim, CHP milletvekilleri Gülsün Bilgehan, İlhan Kesici, Erdoğan Toprak, Deniz Baykal ve Tekin Bingöl, HDP İstanbul Milletvekili Levent Tüzel ve MHP milletvekilleri Kenan Tanrıkulu ile Meral Akşener, Prof. Dr. Ahmet Davutoğlu’nun seçim hükûmetinde bulunma teklifini reddetmesi üzerine bunların yerleri bağımsızlarla ikame edilmiştir. Davutoğlu’nun imzasıyla gönderilen seçim hükûmetinde yer alınmaya ilişkin mektuba, HDP İzmir Milletvekili Müslüm Doğan ve Kocaeli Milletvekili Ali Haydar Konca ile Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) Ankara Milletvekili Tuğrul Türkeş “Bakanlık teklifini kabul ettikleri”ne dair yanıtı yazılı olarak Başbakanlığa bildirmişlerdir.

Esasında siyasi parti gruplarının seçim hükûmetinde temsil edilmeleri anayasal bir gereklilik olmakla birlikte, bu yöndeki teklifin reddedilmesi durumunda, reddeden milletvekillerini seçim hükûmetinde görev almaya zorlayıcı bir mekanizma bulunmamaktadır. Bu durumda en isabetli çözüm tarzı, reddedenlerin yerlerinin bağımsızlarla ikame edilmesidir.

Son olarak seçim hükûmeti dışındaki diğer tüm hükûmet türlerinde (tek partinin kurduğu, birden fazla partinin bir araya gelerek kurduğu ya da koalisyon, milletvekili sayısı 276’nın altında olan ve fakat diğer parti ya da partilerin desteğini alarak kurulan azınlık hükûmeti), hükûmetin görevine devam edebilmesi için TBMM’den güvenoyu alması şart olmasına rağmen, seçim hükûmetinin görevine devam edebilmesi için anayasa gereği TBMM’nin güvenine ihtiyacı bulunmamaktadır.

Not: 21 Ocak 2017 tarih ve 6771 sayılı Kanun ile Anayasanın 109, 110, 111, 112, 113, 114. Maddeleri yürürlükten kaldırılmıştır. Bu maddelerde, bakanlar kurulunun kuruluş, görev başlarken güvenoyu, görev sırasında güvenoyu, bakanlar kurulu üyelerinin görev ve siyasi sorumlulukları, bakanlıkların kurulması ve bakanlar, seçimlerde geçici bakanlar kurulu konuları düzenlenmekteydi. Ancak yapılan değişiklik 3 Kasım 2019 tarihinde ya da TBMM 27. Yasama Dönemi için daha erken bir tarihli seçim kararı aldığı takdirde bu tarihte birlikte yapılacak Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonucunda Cumhurbaşkanının göreve başladığı tarihte yürürlüğe girecektir. Anılan anayasa değişikliği konusunda daha geniş bilgi için kitabın “21 Ocak 2017 Tarihli Anayasa Değişikliği” başlığı altındaki bilgilere bakılabilir.